 |
| Πάμπλο Πικάσο “Ποδοσφαιριστές στην παραλία” |
“Το ποδόσφαιρο έχει προκαλέσει τουλάχιστον έναν πόλεμο και αρκετές μάχες. Συνήθως εκτός γηπέδου”.
Αυτή η φράση ανήκει στον Μέλβιν Μπραγκ και δεν απέχει και πολύ από την πραγματικότητα. Ο Βρετανός συγγραφέας και δημοσιογράφος το 2006 κυκλοφόρησε το βιβλίο “12 Βιβλία που άλλαξαν τον κόσμο” και εκεί υπάρχει ολόκληρο κεφάλαιο για το “Βιβλίο των Κανονισμών Ποδοσφαίρου” του 1863. Η εξέλιξη του ποδοσφαίρου αλλά και η επιρροή που αυτό έχει στην Ποπ κουλτούρα και σε σοβαρά κοινωνικά και πολιτικά θέματα τα τελευταία 100 (και βάλε) χρόνια δεν μπορούν να αφήσουν ασυγκίνητο κανένα. Τι είναι το ποδόσφαιρο (εκτός από ένα όμορφο σπορ) τα έχουν πει – και γράψει – εδώ και πολλά χρόνια τεράστιες προσωπικότητες όπως ο Σάνκλι και ο Κλαφ (εντός του χώρου) αλλά και άλλοι σπουδαίοι (εκτός του χώρου) όπως ο Ιταλός σκηνοθέτης Πάολο Σορεντίνο, ο Πιερ Πάολο Παζολίνι, ο σπουδαίος ζωγράφος Πάμπλο Πικάσο (στον πίνακα του “Ποδοσφαιριστές στην παραλία” που βλέπουμε στην αρχή του κειμένου) και σπουδαίες μορφές της πολιτικής, όπως ο Νέλσον Μαντέλα. Εκεί που θέλω να καταλήξω είναι πως το ποδόσφαιρο είναι κάτι παραπάνω από ένα παιχνίδι και κρύβει – δυστυχώς – πολλά μελανά σημεία. Ας ξεχάσουμε λοιπόν την ποδοσφαιρική αφέλεια του 1860 και ας δούμε με χρονολογική σειρά τα 6 παιχνίδια που άλλαξαν το λαοφιλέστερο άθλημα.
Ο Τσάρλς Γουίλιαμ Άνκοκ και το πρώτο γκολ
Εφτά χρόνια πριν διεξαχθεί ο πρώτος ποδοσφαιρικός αγώνας ανάμεσα στην Αγγλία και τη Σκωτία το 1871, η μπάλα μπήκε για πρώτη φορά γκολ στο Μπάτερσι Παρκ του Λονδίνου. Βρισκόμαστε στο 1864 και 22 άνδρες (ανάμεσα τους και ο Τσαρλς Γουίλιαμ Άνκοκ ή ο Μέσι της εποχής) θα βρεθούν αντιμέτωποι για πρώτη φορά σε ένα ποδοσφαιρικό παιχνίδι. Υπάρχει φήμη πως είχαν αναμετρηθεί δύο ομάδες των 14 παικτών αλλά δε βρήκα να ρωτήσω κάποιον εν ζωή αν αυτό αληθεύει. Η ομάδα των “Γραμματέων” απέναντι σε αυτή των “Προέδρων” σε μια αναμέτρηση που τα τέρματα δεν είχαν δοκάρια και δεν υπήρχε ο κανονισμός του οφ-σάιντ. Ο Άνκοκ ήταν αυτός που βοήθησε να γραφτούν οι πρώτοι κανονισμοί, σκόραρε τα δύο γκολ της ομάδας του (2-0 είχε λήξει η αναμέτρηση) και διοργάνωσε εφτά χρόνια αργότερα το παιχνίδι Αγγλία-Σκωτία. Το 1890 ο Τσαρλς Γουίλιαμ Μίλλερ θα βρεθεί με τους – νέους – κανονισμούς στη Βραζιλία. Εκεί θα διαδώσει το άθλημα στη χώρα του καφέ και θα μας χαρίσει – άθελα του – τη μαγική πλευρά του αθλήματος. Όσο κι αν δε συμπαθώ τη Σελεσάο δεν έχει υπάρξει κάτι πιο ελκυστικό απ’ το Βραζιλιάνικο κοντρόλ. Φήμη που θέλει το Μίλλερ να αλλάζει μερικούς κανονισμούς μετά από συνομιλία που είχε με ταξιτζή (γιατί πάντα και παντού υπάρχει ένας ταξιτζής που ξέρει τα πάντα) κρίνεται αναληθής σύμφωνα με το Βραζιλιάνο συγγραφέα Τζος Λάσεϊ στο βιβλίο του “Ο Θεός είναι Βραζιλιάνος”
Το Θαύμα της Βέρνης
To Μουντιάλ του 1954 στην Ελβετία ήταν κομβικής σημασίας για τους Γερμανούς. Απ’ τη μία – αν το δεις επιφανειακά – έδωσε τη δυνατότητα σε ένα άκρως περήφανο (αλλά διχασμένο τότε) έθνος να φτάσει για πρώτη φορά στην κατάκτηση του ποδοσφαιρικού πλανήτη, απ’ την άλλη όμως άλλαξε προς το καλύτερο κοινωνικά ένα ολόκληρο λαό. Οι Γερμανοί προέρχονταν από ένα πόλεμο που τους είχε βρει ηττημένους κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά. Ο απλός λαός έψαχνε για μια νέα ελπίδα. Για κάτι που θα τον κάνει – και πάλι – να κοιτάξει αφ υψηλού τον υπόλοιπο πλανήτη. Και το βρήκε στην ομάδα του Ζεπ Χέρμπεργκερ. Η Δυτική Γερμανία (έχοντας αρκετούς ερασιτέχνες ποδοσφαιριστές στο ρόστερ της) είχε γνωρίσει την ήττα απ’ την – καλύτερη ομάδα του πλανήτη – Ουγγαρία με 8-3 την πρώτη αγωνιστική αλλά κατάφερε να επικρατήσει των Ούγγρων του Πούσκας με 3-2 στον τελικό της διοργάνωσης. Το “Θαύμα της Βέρνης” έδωσε τη δυνατότητα στη Γερμανία να χτίσει το μύθο της. “Ήταν ένα είδος απελευθέρωσης για όλα εκείνα που είχαν οδηγήσει τους Γερμανούς σε κακή κατάσταση μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο” είχε γράψει ο ιστορικός Γιοακίν Φεστ και δεν είχε καθόλου άδικο. Η 4η Ιουλίου του ’54 είναι η μέρα ίδρυσης της Δημοκρατίας της Γερμανίας. Από εκείνη τη μέρα η Γερμανία άκμασε οικονομικά και έφτασε να θεωρείται η μεγάλη δύναμη των ημερών μας σε ολόκληρη την Ευρώπη. Σε εκείνο το 90λέπτο γεννήθηκε η μοντέρνα Γερμανία. Όπως απεδείχθη, όχι με τόσο έντιμους τρόπους. Όπως όλοι γνωρίζουμε, κάπως έτσι συνεχίζει η κατάσταση και στις μέρες μας. Από την άλλη, 4 χρόνια αργότερα η Ουγγρική επανάσταση θα διέλυε την τεράστια Χόντβεντ, στέλνοντας τον Πούσκας και τους λοιπούς αστέρες (όπως ο Κζίμπορ και ο Κόσιτς) σε άλλες ομάδες της Ευρώπης. Και κάπως έτσι διαλύθηκε το Ουγγρικό ποδόσφαιρο.
Ποδόσφαιρο vs Άπαρχαϊντ
Όποιος θέλει να μάθει για τον άνθρωπο Μαντέλα προτείνω το βιβλίο του Τζων Κάρλιν “Γνωρίζοντας το Μαντέλα” και συνεχίζω το κείμενο μου. Στο νησί Ρόμπεν o Νέλσον Μαντέλα βρέθηκε φυλακισμένος απ’ το 1964 μέχρι και το 1982, λόγω του Άπαρχαϊντ, ως πολιτικός κρατούμενος. Το 1966 μετά από έντονες πιέσεις και αρκετά βασανιστήρια δόθηκε στους κρατουμένους η άδεια να παίξουν και αυτοί ποδόσφαιρο. Κάπως έτσι στήθηκε πρόχειρα η ποδοσφαιρική ομοσπονδία της Μακάνα από κρατουμένους που με αυτό τον τρόπο – παίζοντας ποδόσφαιρο – θα έσπαγαν τη μονοτονία της φυλακής κάθε Σάββατο. Το πρώτο παιχνίδι έγινε ανάμεσα στους Ρέιντζερς και τους Μπακς και από τότε κρατήθηκαν όλα τα στατιστικά των αγώνων. Στους Μπακς υπήρχε τότε ένας σκληροτράχηλος – στο βαθμό του αντιαθλητικού – αμυντικός με το όνομα Γιάκομπ Ζούμα. Μαζί με τον Μαντέλα πρωτοέστησαν την ποδοσφαιρική λίγκα της φυλακής, με τον Ζούμα να διορίζεται στη συνέχεια αρχιδιαιτητής του πρωταθλήματος (λογικά επειδή ήταν πολύ ατσούμπαλος ως παίκτης). Στις μέρες μας ο Ζούμα είναι ο πρόεδρος της Νοτίου Αφρικής. Μαζί με τον Νέλσον Μαντέλα είδαν το 2007 τη ΦΙΦΑ να δίνει στη Μακάνα τιμητικό βραβείο, δείχνοντας σε ολόκληρο τον κόσμο τη δύναμη που έχει το ποδόσφαιρο. Εκείνο το παιχνίδι Ρέιντζερς-Μπακς δεν ήταν ένα απλό παιχνίδι ποδοσφαίρου αλλά μια νίκη κόντρα στο Άπαρχαϊντ. Μια δυνατή γροθιά στο κατεστημένο. Μια (μικρή) ωδή στην ελευθερία. Η πρώτη κοινωνική νίκη των μαύρων απέναντι στο άδικο καθεστώς των λευκών της χώρας. Αξίζει να σημειωθεί πως το “Βιβλίο των κανονισμών του ποδοσφαίρου” ήταν ένα από τα ελάχιστα βιβλία που υπήρχαν τότε στη βιβλιοθήκη της φυλακής.
Το ματωμένο παιχνίδι των Βρυξελλών
Ήταν 29 Μαΐου του 1985 όταν βρέθηκαν αντιμέτωπες στον Τελικό του Κυπέλλου Πρωταθλητριών Ευρώπης δύο πραγματικά σπουδαίες ομάδες. Απ’ τη μια η Λίβερπουλ (και κάτοχος του τίτλου) του Νταλγκλίς και απ’ την άλλη η Γιουβέντους του Πλατινί. Περίπου μια ώρα πριν αρχίσει η αναμέτρηση του Χέιζελ οπαδοί των δύο ομάδων άρχισαν να πετούν πέτρες, μπουκάλια και ότι άλλο έβρισκαν μπροστά τους εκατέρωθεν. Οι Άγγλοι γκρέμισαν το διαχωριστικό κιγκλίδωμα και μπήκαν στην κερκίδα των Ιταλών κρατώντας μαχαίρια, καδρόνια και άλλα αυτοσχέδια όπλα. Αυτό που ακολούθησε είναι γνωστό. Απόλυτο χάος, 39 νεκροί άνθρωποι και τουλάχιστον 400 τραυματίες. Η έναρξη του αγώνα με τους νεκρούς να βρίσκονται ακόμα στην εξέδρα έκανε την αναμέτρηση ακόμα πιο τραγική. Μια αναμέτρηση που κρίθηκε με ένα ανύπαρκτο πέναλτι που έκανε γκολ ο Πλατινί. Ένας Πλατινί που το πανηγύρισε έξαλλα και αρκετά προκλητικά μπροστά στους φίλους των “κόκκινων”. Ο Γάλλος αστέρας έδειξε εκείνη τη μέρα για τι ήταν ακριβώς φτιαγμένος. Ένας άνθρωπος που μπορεί να πατήσει κυριολεκτικά και μεταφορικά επί πτωμάτων για να φτάσει ψηλά. Κάτι που και έκανε. Στις μέρες μας διοικεί το ποδόσφαιρο και βρίσκεται μπλεγμένος σε ένα σωρό βρωμιές. Από την άλλη, οι Άγγλοι είδαν τις ομάδες τους να μένουν εκτός Ευρώπης για 5 χρόνια (στα 6 η Λίβερπουλ) από τη Θάτσερ, με πολλούς χούλιγκανς να μπαίνουν φυλακή και τελικά το Αγγλικό ποδόσφαιρο να φτάνει στην κάθαρση και να θεωρείται στις μέρες μας – καθόλου άδικα – ως το κορυφαίο του πλανήτη. Ο Πλατινί πάντως συνεχίζει ως ένας χαιρέκακος, αηδιαστικός τύπος, που θυμίζει περισσότερο Έλληνα παράγοντα παρά κάποιον που αγαπήθηκε από εκατομμύρια λάτρεις του ποδοσφαίρου ως παίκτης.
Δυνάμο Ζάγκρεμπ – Ερυθρός Αστέρας σημειώσατε πόλεμος
Ο Κομμουνισμός είχε αρχίσει να καταρρέει. Το τείχος του Βερολίνου είχε πέσει. Η Ευρώπη ήταν μπροστά σε πολλές αλλαγές και η Ενωμένη Γιουγκοσλαβία είχε αρχίσει και αυτή να μπαίνει στην πιο κρίσιμη της περίοδο. Ήδη οι Κροάτες είχαν αρχίσει να φωνάζουν για ανεξαρτησία με τους εθνικιστές της χώρας να προκαλούν όπου και αν βρίσκονταν. Ποιος μπορεί να ξεχάσει το περιστατικό με τη σημαία της Κροατίας και το Βλάντε Ντίβατς λίγα δευτερόλεπτα μετά τη νίκη στον τελικό του Μουντομπάσκετ του 1990; Εκείνη η στιγμή χώρισε δύο αδερφικούς φίλους (τον Πέτροβιτς και τον Ντίβατς) και πυροδότησε κι άλλο τις σχέσεις στο αθλητικό κομμάτι των δύο λαών και όχι μόνο. Έγραψα – κι άλλο – γιατί είχε προηγηθεί το ντέρμπι στις 13 Μαΐου στο Στάδιο Μάξιμιρ του Ζάγκρεμπ. Εκεί οπαδοί των δύο ομάδων ξεκίνησαν επεισόδια – εκτός γηπέδου – που συνεχίστηκαν και εντός του αγωνιστικού χώρου. 3.000 οπαδοί του Ερυθρού Αστέρα με αρχηγό τον Σέρβο εγκληματία Ζέλικο Ραζνάτοβιτς (γνωστός και ως Αρκάν) ταξίδεψαν στο Ζάγκρεμπ με μοναδικό σκοπό να προκαλέσουν χάος και διχασμό. Αυτό και έγινε. Όταν Σέρβοι και Βόσνιοι αστυνομικοί άρχισαν να χτυπούν Κροάτες οπαδούς εντός του αγωνιστικού χώρου ο ηγέτης της Δυνάμο και παιδί θαύμα του Κροατικού ποδοσφαίρου, Ζβόνιμιρ Μπόμπαν έγραψε ιστορία (πατώντας ουσιαστικά το start στο τέλος των σχέσεων των δύο λαών). Ο νεαρός μέσος έριξε μια μεγαλοπρεπέστατη κλωτσιά σε αστυνόμο που χτυπούσε Κροάτη φίλο της Δυνάμο και αυτόματα έγινε λαϊκός ήρωας στα μάτια όλης της Κροατίας. “Ρίσκαρα τη ζωή μου, την καριέρα μου και κάθε τι καλό που θα μπορούσα να βρω με αυτή μου την κίνηση για μια ιδέα” θα πει χρόνια αργότερα χωρίς να έχει φυσικά καθόλου άδικο. Λίγο αργότερα ξεκίνησε ο 5ετής πόλεμος που διέλυσε τη Γιουγκοσλαβία και οδήγησε στο θάνατο περισσότερους από 140.000 ανθρώπους. Έξω από το γήπεδο Μάξιμιρ υπάρχει ένα άγαλμα με Κροάτες στρατιώτες αφιερωμένο σε αυτούς που ξεκίνησαν τον πόλεμο. Η ακριβής φράση είναι η εξής “Αφιερωμένο στους οπαδούς της ομάδας. Αυτούς που ξεκίνησαν τον πόλεμο με τη Σερβία σε αυτό το γήπεδο στις 13 Μαΐου του 1990”.
Η “θυσία” της μάνας στο Ιράκ
O αρχηγός της ποδοσφαιρικής ομάδας του Ιράκ, Γιουνίς Μαχμούντ έχει μόλις σκοράρει το μοναδικό (και νικητήριο) γκολ της αναμέτρησης στον τελικό του Ασιατικού Κυπέλλου του 2007. Αντίπαλος η Σαουδική Αραβία και το γκολ είναι κάτι παραπάνω από ένας τίτλος για ολόκληρο το Ιράκ. Είναι Ιούλιος και ένα μήνα πριν οι Αμερικανικές δυνάμεις έχουν βομβαρδίσει την πόλη της Βαγδάτης 1.700 φορές. Είναι η στιγμή που ο λαός της Βαγδάτης θα βγει στο δρόμο να πανηγυρίσει. Είναι η στιγμή που οι δρόμοι θα γεμίσουν με σημαίες του Ιράκ μετά την πτώση του Σαντάμ στις 9 Απριλίου του 2003. Είναι μια σπουδαία και άκρως περήφανη στιγμή για ένα αρκετά βασανισμένο λαό. Λίγες μέρες πριν, όταν το Ιράκ είχε επικρατήσει της Νοτίου Κορέας στα πέναλτι στον ημιτελικό, καμικάζι αυτοκτονίας είχε ανατινάξει τον εαυτό του ανάμεσα σε ανθρώπους που είχαν βγει να γιορτάσουν, στερώντας τη ζωή σε 50 από αυτούς. Ανάμεσα τους και ένα παιδί 12 ετών. Οι παίκτες του Ιράκ μόλις είχαν μάθει το περιστατικό – στα αποδυτήρια της ομάδας – είχαν αποφασίσει να αποσυρθούν απ’ τη διοργάνωση ως ένδειξη πένθους. Αυτό που τους έκανε να συνεχίσουν ήταν η δήλωση της μάνας μπροστά στο άψυχο σώμα του νεκρού γιου της. “Προσφέρω τη θυσία του γιού μου στην Εθνική ομάδα. Πρέπει να κερδίσουμε”. Μετά τη νίκη στον τελικό οι βομβαρδισμοί μειώθηκαν κατά το ήμισυ το μήνα του Αυγούστου.
